Дар шароити тағйирёбии геосиёсӣ ва таҳдидҳои нави ҷаҳонӣ, ИДМ барои Тоҷикистон на танҳо ҳамчун платформаи иқтисодӣ ва амниятӣ, балки воситаи муҳимми дипломатияи минтақавӣ ва таҳкими ҳамбастагии давлатҳо аҳамияти хос дорад. Иттиҳоди Давлатҳои Мустақил ҳамчун як сохтори ҳамгироии пасошуравӣ дар моҳи декабри соли 1991 таъсис дода шудааст. Ҷумҳурии Тоҷикистон соли 1992 ба ин созмон шомил гардида, дар тули се даҳсола мавқеи худро дар рушди ҳамкориҳои сиёсӣ, иқтисодӣ ва амниятии минтақавӣ фаъол нигоҳ доштааст.
Таъкид кардан ба маврид аст, ки беш аз 50 фоизи гардиши умумии савдои хориҷии Тоҷикистон ба ҳиссаи кишварҳои узви ИДМ рост меояд. Созишномаҳои бисёрҷониба дар бораи Минтақаи савдои озод, ҳамкориҳои инфрасохторӣ, сармоягузории муштарак ва энергетика ба рушди иқтисодии кишвар такони ҷиддӣ бахшидаанд. Ширкатҳои муштараки тоҷикиву русӣ ва тоҷикиву қазоқӣ имрӯз дар бахшҳои сохтмон, нақлиёт, кишоварзӣ ва коркарди маҳсулот фаъолияти густурда доранд.
Тоҷикистон дар доираи ИДМ ва махсусан тавассути Маркази зиддитеррористии ИДМ дар мубориза бо таҳдидҳои фаромиллӣ нақши муҳим мебозад. Ҳамкориҳо дар самти мубориза бо терроризм, ифротгароӣ, қочоқи маводи мухаддир ва ҷинояткории фаромиллӣ дар сатҳи амалӣ татбиқ мегарданд. Машқҳои муштараки ҳарбӣ, мубодилаи иттилоотӣ ва ҳамоҳангсозии амалиётҳои зиддитеррористӣ миёни сохторҳои ҳифзи ҳуқуқи кишварҳои узв аз омилҳои асосии суботи минтақавӣ мебошанд.
Саммити навбатии Иттиҳоди Давлатҳои Мустақил (ИДМ) 10 октябри соли 2025 дар шаҳри Душанбе таҳти раёсати Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон баргузор гардид. Дар ин нишасти Шӯрои сарони давлатҳои ИДМ роҳбарони ҳамаи кишварҳои узви Иттиҳод ҷамъ омаданд ва рӯзномаи онро масъалаҳои муҳимми ҳамкорӣ дар соҳаҳои сиёсӣ, амниятӣ, иқтисодӣ ва гуманитарӣ ташкил медоданд. Аз ҷумла, таваҷҷуҳи асосӣ ба оғоз намудани як формати нави ҳамгироӣ бо номи “ИДМ плюс” равона шуд, ки ҳамкории ИДМ-ро бо шарикони беруна васеъ мегардонад. Дар маҷмӯъ, сарони кишварҳо дар интиҳои нишаст 19 санади муҳими ҳамкориро имзо карданд, ки ҳамкории сиёсиву амниятӣ ва иқтисодию фарҳангии кишварҳои узвро ба марҳилаи сифатан нав ворид месозанд. Таҳлилгарон ин саммитро як рӯйдоди таърихӣ ва нуқтаи гардиши ҳамгироии давлатҳои узви ИДМ арзёбӣ мекунанд.
Яке аз натиҷаҳои чашмраси Саммити Душанбе тақвияти ҳамгироии сиёсӣ ва амниятӣ байни кишварҳои узви ИДМ буд. Пеш аз ҳама, роҳандозии формати нави «ИДМ плюс» нишон медиҳад, ки Иттиҳод ба марҳилаи бозтари ҳамгироӣ ворид мегардад. Ин формат имкон медиҳад, ки ба ҳамкориҳои ИДМ кишварҳои дигар ва сохторҳои байналмилалии манфиатдор ҷалб гарданд, ки ҳамин тавр нуфуз ва шарикони геополитикии ИДМ васеъ хоҳад шуд. Тавре Президенти Қазоқистон Қосим-Ҷомарт Токаев ҳанӯз соли 2024 пешниҳод намуда буд, «ИДМ плюс» метавонад Иттиҳодро аз «клуби пӯшида»-и давлатҳои собиқ шӯравӣ ба як платформаи кушода ва фарогир табдил диҳад. Ин ташаббус ба ИДМ имконияти ҷалби шарикони навро дода, ҳамоҳангсозии талошҳоро дар соҳаҳои иқтисод, амният ва гуманитарӣ осон мекунад. Дар ҳақиқат, коршиносон таъкид мекунанд, ки формати «ИДМ плюс» метавонад ба Иттиҳод нафаси тоза бахшида, ҳамгироии минтақавиро таҳким бахшад ва нақши ИДМ-ро дар сатҳи авруосиёӣ боло барад.
Иқдоми дигари муҳими сиёсӣ дар саммит боло бурдани сатҳи ҳамгироии байниминтақавӣ тавассути додани мақоми нозир ба Созмони Ҳамкории Шанхай (СҲШ) буд. Ин қарор манфиатҳои муштараки ИДМ ва СҲШ-ро бозгӯ намуда, замина мегузорад, ки ду созмони минтақавӣ дар ҳалли масъалаҳои сиёсиву амниятӣ ҳамдастӣ намоянд. Президенти Беларус Александр Лукашенко таъкид кард, ки додани мақоми нозир ба СҲШ ба манфиати ҳамаи ҷонибҳо буда, “формати ‘ИДМ плюс’ низ имконият медиҳад, ки созмонҳои минтақавӣ ба кори наздиктар ҷалб шаванд”. Ӯ ҳамзамон зикр намуд, ки фаъолшавии робитаҳои ҳамгироёна дар саросари АвруОсиё ва рағбати кишварҳои сеюм ба ҳамкорӣ бо сохторҳои муштараки мо ба як тамоюли устувор табдил ёфтааст. Аз ин рӯ, барои ИДМ муҳим аст, ки бо кишварҳо ва ташкилотҳои ҳамақида дар арсаи байналмилалӣ ҳамкории худро тақвият бахшад ва бо мавқеъгирии ҳамоҳангшуда аз арзишҳои муштарак ҳимоят намояд.
Дар сатҳи сиёсати дохилииттиҳодӣ, нишасти Душанбе рӯҳияи ҳамдиливу ҳамдигарфаҳмиро миёни аъзоён таҳким бахшид. Таҳлилгарон қайд мекунанд, ки дар пасманзари ихтилофоти пешина, давлатҳои узви ИДМ талошҳои худро барои рафъи ихтилофҳо ва пайдо кардани забони муштарак афзоиш додаанд. Барои мисол, худи ҳузури нахуствазири Арманистон Никол Пашинян дар ин саммит – баъди давраи муайяни дуршавӣ – нишони қавии омодагии ҳамаи аъзоён барои ҳамкорӣ буд. Бар асоси гузоришҳо, дар ҳошияи саммит вохӯрии мустақими Президенти Озарбойҷон Илҳом Алиев бо Президенти Русия Владимир Путин сурат гирифт, ки барои баррасии ихтилофи байни ду кишвар имкони муҳим фароҳам овард.
Расонаҳо навиштанд, ки ҷониби Русия дар ин мулоқот масъулияти худро дар як ҳодисаи низомии баҳсбарангез эътироф кард ва ин иқдом аз ҷониби Боку ҳамчун қадами мусбӣ пазируфта шуд. Чунин талошҳо барои ҳалли ихтилофоти дуҷониба нишон медиҳад, ки кишварҳои ИДМ ба таҳкими эътимод ва ваҳдати сиёсӣ дар дохили Иттиҳод диққати ҷиддӣ медиҳанд.
Аз нигоҳи амниятӣ, саммити Душанбе боиси бесобиқа ба таври расмӣ ба ҳамгироии ҳарбӣ ва ниҳодина сохтани ҳамкории амниятӣ дар чаҳорчӯби ИДМ гардид. Қабули Консепсияи ҳамкории ҳарбӣ то соли 2030 ва барномаҳои муштарак алайҳи таҳдидҳо (терроризму экстремизм) ва барои таҳкими сарҳадот аз муҳимтарин дастовардҳои ин саммит дар соҳаи амният мебошанд. Тавре ки коршиносон таъкид кардаанд, ин бори аввал аст, ки дар доираи ИДМ масоили мудофиа ва амнияти дастҷамъона то ба ин ҳад расман матраҳ ва ҳамоҳанг карда мешаванд – руйдоде, ки метавон онро таърихӣ хонд. Дар ин замина, кишварҳои ИДМ на танҳо доираи масоили иқтисодиву иҷтимоиро ҳамоҳанг месозанд, балки ҳамкории низомӣ ва мубодилаи маълумотро барои таъмини амнияти минтақа муҳим мешуморанд.
Президенти Беларус зикр кард, ки шӯроҳои соҳавии амалкунанда дар бахши амнияти ИДМ ба таври фаврӣ ба хатарҳои пайдошаванда посух медиҳанд ва маҳз бо тавсияи онҳо мо имрӯз қарору санадҳои бисёр муҳимро қабул кардем – аз ҷумла, барномаҳои мубориза бо терроризм, таҳкими амнияти сарҳадӣ ва Консепсияи ҳамкории ҳарбиро. Вай инчунин таъкид намуд, ки “таҳдидҳои муосир ҳамаи моро фаро мегиранд, бинобар ин ҳадафи имрӯзаи мо фақат зикри хатарҳо ва таҳлил не, балки таҳияи механизмҳои мушаххаси ҳамкорӣ мебошад”. Ин изҳороти роҳбарият аз иродаи қавии сиёсӣ ба аёнӣ гувоҳӣ медиҳад: кишварҳои ИДМ мехоҳанд тамоми иқтидори мавҷудаи иттиҳодиро барои муқобила бо чолишҳои амниятии умумӣ сафарбар намуда, фазои сулҳу суботи минтақаро ҳифз намоянд.
Ҳамин тавр, саммити соли 2025 ҳамгироии сиёсиву амниятиро ба сатҳи нав бардошт. Иттиҳоди Давлатҳои Мустақил бо татбиқи механизмҳои тоза (монанди “ИДМ плюс”) ва тасмимҳои ҷиддӣ дар соҳаи дифоъ нишон дод, ки ҳамчун як созмони минтақавӣ рушд меёбад ва ба воқеияти нави геосиёсии ҷаҳони бисёрқутба мутобиқ мешавад. Тавре Президенти Русия Владимир Путин зикр кардааст, ИДМ дар тӯли бештар аз се даҳсола ҳамчун як иттиҳодияи муҳими минтақавӣ ва ҳамгироӣ мавқеи устувор пайдо кардааст. Акнун, бо оғози ин марҳилаи нав, Иттиҳод метавонад ин мавқеъи худро боз ҳам қавитар гардонида, ҳамгироии сиёсӣ ва амниятии кишварҳои узвро ба сатҳи баландтари ҳамоҳангӣ ва эътимод бирасонад.
Таҳкими ҳамгироии иқтисодии кишварҳои узв аз дигар паҳлуҳои калидии саммити Душанбе мебошад. Роҳбарони ИДМ мувофиқ шуданд, ки барои боло бурдани устувории иқтисоди миллии худ ва рушди ҳамгироии минтақавӣ чораҳои амалиро тақвият бахшанд. Мушоҳидаҳо нишон медиҳанд, ки новобаста аз фишорҳои берунияи геосиёсӣ ва таҳримҳои иқтисодии бесобиқа, кишварҳои ИДМ тавонистанд дар соли 2025 ба рушди мусбати иқтисодӣ ноил шаванд – масалан, тӯли моҳҳои январ–июли соли 2025 рушди маҷмӯии ММД-и кишварҳои ИДМ тақрибан 2,2%-ро ташкил дод. Президенти Беларус таъкид намуд, ки сарфи назар аз талошҳои беруна барои суст кардани ҳамкории иқтисодии мо, кишварҳои ИДМ тавонистанд пешрафти иқтисодии худро ҳифз кунанд ва “новобаста аз фишори таҳримӣ ва кӯшиши ҷо задани тухми нифоқ аз ҷониби Ғарб, дар Иттиҳод дар ҳамин сол ҳам суръати рушди иқтисодӣ нигоҳ дошта шуд”. Ин нишон медиҳад, ки ҳамгироии иқтисодии давлатҳои ИДМ аллакай асосҳои устувор дорад ва кишварҳо барои боз ҳам таҳким бахшидани он аҳамияти аввалиндараҷа медиҳанд.
Дар нишасти Душанбе як қатор санадҳои стратегие қабул шуданд, ки бевосита ба амиқсозии ҳамкории иқтисодӣ ва инфрасохтории минтақа равона шудаанд. Аз ҷумла, Эъломияи ҳамкорӣ дар таъмини амнияти энергетикии минтақавӣ яке аз онҳо мебошад. Ин эъломия аҳдофи умумии кишварҳоро дар бахши энергетика муайян намуда, барои ҳамоҳангсозии сиёсати энергетикӣ дар шароити таҳдидҳои нави иқтисодию геосиёсӣ заминаи боэътимод фароҳам меорад. Тибқи ин ҳуҷҷат, кишварҳои узв уҳдадор шуданд, ки барои таъмини дастрасии устувор ба манбаъҳои энергия, истифодаи самараноки захираҳои энергетикӣ ва ҳифзи амнияти энергетикӣ талошҳои якҷоя ба харҷ диҳанд. Таваҷҷуҳ ба соҳаи энергетика бесабаб нест – энергетика яке аз бахшҳои калидии иқтисоди кишварҳои ИДМ буда, ҳамкории зич дар ин соҳа метавонад ба афзоиши рақобатпазирии иқтисодии минтақавӣ ва таъмини амнияти миллии ҳар як кишвари узв мусоидат кунад.
Ҳамчунин, роҳбарони кишварҳо муҳимияти таҳкими ҳамгироии молиявӣ ва тиҷорати байниминтақавиро таъкид намуданд. Яке аз нишондиҳандаҳои пешрафти ҳамгироии молиявӣ афзоиши ҳиссаи муомилоти тиҷоратӣ бо асъори миллӣ дар байни кишварҳои ИДМ мебошад. Масалан, гардиши савдои Русия бо кишварҳои ИДМ дар нимаи якуми соли 2025 бо 7% афзоиш ба 112 миллиард доллар расид, ки дар ин муомилот 96% ҳиссаи ҳисоббаробаркуниҳо ба асъорҳои миллии кишварҳо рост меояд. Ин тағйирот нишонаи равшани дуршавии кишварҳо аз вобастагӣ ба асъори хориҷӣ (ба монанди доллар) ва гузариш ба низоми ҳисоббаробаркунии мустақилона дар доираи Иттиҳод мебошад. Чунин ҳамгироии молиявӣ на танҳо таъсири таъсиргузории берунаро коҳиш медиҳад, балки заминаи устувори рушди тиҷорати дуҷониба ва бисёрҷонибаро фароҳам меорад.
Аз нигоҳи стратегӣ, кишварҳои узв ба зарурати эҳёи фазои ягонаи иқтисодӣ дар ҳудуди собиқ Шӯравӣ ишора карданд, ҳарчанд бо риояи истиқлолият ва манфиатҳои миллии ҳар як давлат. Президенти Лукашенко дар суханронии худ зикр намуд, ки дар шароити муосир “бояд асоси иқтисодиро мустаҳкам карда, ҳамкориҳои савдоӣ ва сармоягузориро амиқтар намоем, кооператсияи истеҳсолиро густариш диҳем”. Вай даъват кард, ки кишварҳои ИДМ қабл аз ҳама дар симои ҳамдигар шариконро бубинанд ва ҳамкориҳоро бе ягон мавзуъи мамнӯъ то ҳадди ниҳоӣ тавсеа бахшанд. Ин суханон пайванд ба пешниҳодоти Президенти Ӯзбекистон Шавкат Мирзиёев низ доранд, ки дар ҷаласа қайд кард: “Новобаста ба равандҳои ғайрипешбинишавандаи сиёсиву иқтисодии ҷаҳонӣ, ИДМ устуворӣ, самаранокӣ ва зарурати худро собит намудааст”. Президенти Ӯзбекистон пешниҳод намуд, ки барои ҳифзи суръати рушди ҳамкорӣ, талошҳои муштарак ба афзоиши ҳаҷми савдо, амиқсозии ҳамгироӣ дар соҳаи нақлиёт, зиёд намудани сармоягузориҳои мутақобила ва рушди ҳамкорӣ дар бахшҳои рақамикунонӣ ва энергетика равона карда шаванд. Ӯ ҳамчунин ба аҳамияти васеъ кардани лоиҳаҳои муштарак дар соҳаи илм, маориф, фарҳанг ва санъат ишора кард, зеро ин соҳот заминаи муҳимми ҳамгироии устувори оянда мебошанд.
Нишасти Душанбе ҳамчунин идомаи татбиқи стратегияҳои дарозмуддати иқтисодии қаблан мувофиқашударо тасдиқ кард. Масалан, ёдовар шуд, ки 29 сентябри соли 2025 дар шаҳри Минск Нақшаи чорабиниҳо оид ба амалисозии Стратегияи рушди иқтисодии ИДМ то соли 2030 тасдиқ гардида буд. Ин нишон медиҳад, ки ҳамгироии иқтисодӣ дар ИДМ на танҳо ба гуфтушунид ва созишномаҳои умумӣ маҳдуд мешавад, балки дорои нақшаҳои мушаххас ва марҳилабандишудаи амалист. Бо вуҷуди он ки дар доираи ИДМ инчунин созишномаи минтақаи озоди савдо амал мекунад, роҳбарони кишварҳо зарур шумурданд, ки барои аз байн бурдани монандаҳои боқимондаи тиҷоратӣ ва монеаҳои муомилоти озоди иқтисодӣ талошҳои иловагӣ ба харҷ дода шаванд. Ба қавли Лукашенко, “шояд вақти он расидааст, ки аз баҳсҳои нозарур гузашта, ниҳоят ба масъалаҳои иқтисодӣ машғул шавем, бо дарназардошти ниёзҳои ҳар кадоми мо”. Ин изҳорот ба таври рамзӣ зарурати амалгароёна пеш бурдани раванди ҳамгироии иқтисодиро таъкид мекунад.
Илова бар ин, бар асоси формати нави “ИДМ плюс”, имкони татбиқи лоиҳаҳои мушаххаси зерсохторӣ ва сармоягузорӣ дар доираи Иттиҳод бештар мешавад. Таҳлилгарон пешбинӣ мекунанд, ки кишварҳои пешсафи минтақа метавонанд дар қолаби “ИДМ плюс” лоиҳаҳои умумиманчуро рӯи даст гиранд – аз рушди долонҳои нақлиётии транзитӣ то шабакаҳои ягонаи энергетикӣ ва технологияҳои рақамӣ. Масалан, дар минтақа аллакай талошҳо барои эҷоди масирҳои нави транзитии автомобилгард ва роҳи оҳан миёни Осиёи Марказӣ, Қафқоз ва Аврупо идома доранд ва ҳамгироии зичи кишварҳо дар доираи ИДМ ба ин раванд такони ҷиддӣ мебахшад. Бо шарофати мавқеи географӣ ва иқтидорҳои логистикии худ, кишварҳое чун Озарбойҷон, Қазоқистон ва Ӯзбекистон метавонанд ҳамчун “рӯдаки ҳамгироӣ” хидмат карда, фазои ягонаи иқтисодӣ аз Баҳри Каспий то Аврупоро ташаккул диҳанд. Ҳамин тавр, тасмимҳои дар саммит қабулшуда на танҳо ҳамгироии иқтисодии феълӣ, балки дурнамои рушди он дар ояндаро низ муаян намуданд.
Хулоса, Саммити Душанбе равандҳои ҳамгироии иқтисодии кишварҳои ИДМ-ро суръат бахшид ва барои оғози марҳилаи нави ҳамкорӣ дар соҳаҳои тиҷорат, энергия, нақлиёт ва молия заминагузорӣ кард. Бо амалисозии қарорҳои нави қабулшуда, Иттиҳоди Давлатҳои Мустақил метавонад ба сатҳи баландтари ҳамбастагии иқтисодӣ бирасад, ки ин дар шароити душвори геоиқтисодии ҷаҳонӣ омили муҳимми таъмини суботи иҷтимоиву иқтисодии кишварҳои узв хоҳад буд.
Баробари самтҳои сиёсиву иқтисодӣ, саммити соли 2025 ба ҳамгироии фарҳангӣ ва гуманитарии давлатҳои узви ИДМ низ такони тоза бахшид. Роҳбарони кишварҳо зарурати ҳифз ва рушди минбаъдаи арзишҳои таърихӣ ва робитаҳои анъанавии байни халқҳоро махсус таъкид намуданд. Пешвои миллат, Президенти Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмон дар оғози нишаст қайд кард, ки кишварҳои ИДМ-ро “манфиатҳо ва талошҳои муштарак дар рушди ҳамкорӣ” муттаҳид месозанд ва Тоҷикистон ҳамеша омодааст дӯстон ва шарикони худро гарму самимӣ пазироӣ кунад. Дар ҳақиқат, рӯҳияи дӯстӣ ва эҳтироми мутақобила, ки тӯли даҳсолаҳо дар фазои пасошӯравӣ ташаккул ёфтааст, заминаи асосии ҳамгироии фарҳангӣ маҳсуб меёбад. Президенти Ӯзбекистон Шавкат Мирзиёев низ зикр намуд, ки дар чаҳорчӯби ИДМ “механизмҳо ва робитаҳои устуворе ба вуҷуд омадаанд, ки тамоми маҷмӯи масъалаҳои иқтисодӣ, иҷтимоӣ ва гуманитариро фаро мегиранд”. Ӯ ба таври возеҳ изҳори ҳавасмандӣ кард, ки ҳамкориҳо дар чаҳорчӯби ИДМ дар ҳамаи ин соҳаҳо, аз ҷумла дар бахши гуманитарӣ, боз ҳам пурмаҳсултар гарданд.
Яке аз самтҳои калидии ҳамгироии гуманитарӣ дар ИДМ густариши робитаҳо дар соҳаи маориф, илм, фарҳанг ва табодули ҷавонон мебошад. Дар саммит роҳбарон аҳамияти барномаҳо ва лоиҳаҳои муштараки фарҳангию таълимиро таъкид карданд. Масалан, Президенти Мирзиёев пешниҳод намуд, ки “лоиҳаҳо ва барномаҳои муштарак дар соҳаи илм, маориф, фарҳанг ва санъат” тавсеа дода шаванд, зеро чунин ҳамкорӣ барои таҳкими робитаҳои байнихалқии мо хеле муҳим аст. Ин пешниҳод бозгӯи он аст, ки кишварҳои узв ба ҳамгароии на танҳо дар иқтисоду амният, балки дар сатҳи ҷомеаҳои шаҳрвандӣ ва фарҳанг низ манфиатдоранд. Дар доираи ИДМ солҳо инҷониб анъанаи эълон намудани “пойтахтҳои фарҳангӣ” ва “пойтахтҳои ҷавонон”-и ИДМ, инчунин гузаронидани фестивалҳои эҷодӣ, бозиҳои варзишӣ (масалан, Бозиҳои варзишии ҳамбастагии ИДМ) ва озмунҳои дӯстӣ роиҷ аст. Давоми соли 2025 низ чандин ҳамоишҳои фарҳангиву варзишӣ миёни кишварҳо баргузор гардида, ҳисси якдилии мардумони Иттиҳодро таҳким бахшиданд. Чунин тадбирҳо, ба гуфтаи роҳбарони кишварҳо, ба ҳифзи “анъанаҳои иртиботи байнифарҳангӣ” ва тавсеаи “ҳамкории гуманитарӣ” мусоидат мекунанд.
Натиҷаҳои Саммити соли 2025 нишон медиҳанд, ки Иттиҳоди Давлатҳои Мустақил ба марҳилаи нави ҳамгироии фарогир қадам гузоштааст. Қабули қарорҳо дар бораи форматҳо ва барномаҳои ҷадид, аз ҷумла “ИДМ плюс” ва консепсияву барномаҳои амниятӣ, аз иродаи кишварҳои узв барои тавсеаи доираи ҳамкориҳои сиёсӣ ва ҳифзи манфиатҳои муштарак дарак медиҳад. Ин иқдомот мақоми ИДМ-ро ҳамчун як сохтори боэътимоди ҳамгироии минтақавӣ таҳким мебахшанд ва ба созмон имкон медиҳанд, ки дар шароити ҷаҳони ноустувор мавқеи худро ҳимоя ва тақвият кунад.
Дар соҳавии иқтисодӣ низ Иттиҳод бо тасмимҳои нав нишон дод, ки ҳамгироии амиқтари бозорҳои миллӣ, ҳамоҳангсозии сиёсати энергетикӣ ва рушди инфрасохтори муштаракро ҳадаф қарор додааст. Чунин ҳамкорӣ метавонад иммунитети иқтисодии кишварҳоро дар баробари буҳронҳои ҷаҳонӣ боло бурда, шароити беҳтари зиндагӣ барои аҳолии кишварҳои узв фароҳам орад. Бо истифода аз иқтидорҳои якдигарашон, кишварҳои ИДМ метавонанд фазои воҳиди иқтисодиро дубора эҳё кунанд ва дар арсаи байналмилалӣ бо садои воҳид сухан гӯянд.
На камтар муҳим ҷанбаҳои фарҳангӣ ва гуманитарии ҳамгироист. Саммити Душанбе собит намуд, ки кишварҳои Иттиҳод ба арзишҳои муштарак ва пайванди мардумонашон такя карда, мехоҳанд фазои ягонаи маънавӣ ва иҷтимоиро ҳифз намоянд. Баргузории чорабиниҳои муштараки фарҳангӣ, илмӣ ва варзишӣ идома хоҳад ёфт ва ин ба таҳкими бештари дӯстию бародарии халқҳои ИДМ мусоидат мекунад. Дар баробари ин, ҳамоҳангии сиёсати ҷавонон, маориф ва илм дар доираи Иттиҳод таъмин хоҳад шуд, то ки насли навраси кишварҳои узв арзишҳои ҳамгироиро идома дода, барои рушди минбаъдаи он талош намояд.
Бо назардошти ҳамаи паҳлуҳои баррасишуда, метавон натиҷагирӣ кард, ки “Саммити Душанбе-2025” воқеан оғози як марҳилаи нави ҳамгироии сиёсӣ, иқтисодӣ ва фарҳангии кишварҳои узви Иттиҳоди Давлатҳои Мустақил мебошад. Ин марҳилаи нав бо хусусиятҳои фарқкунандаи худ – кушодагӣ ба ҳамкории беруна, механизмҳои муассири ҳамоҳангсозии амниятӣ, стратегияҳои муштараки рушди иқтисодӣ ва арҷгузорӣ ба арзишҳои муштараки таърихию фарҳангӣ – Иттиҳодро ба сатҳи тоза мебарорад. Таҳлилгарони сиёсӣ чунин мешуморанд, ки ин тағйиротҳо ба ИДМ имкон медиҳанд мавқеи худро ҳамчун сохтори ҳамгироёнаи боэътимод дар АвруОсиё боз ҳам устувор намуда, ба чолишҳои нави ҷаҳон посухи арзанда диҳад. Инак, зимоми раёсати ИДМ барои соли 2026 ба дасти Туркманистон мегузарад ва аз таҳкими ин дастовардҳои нав вобаста хоҳад буд, ки Иттиҳоди Давлатҳои Мустақил то куҷо метавонад рушди ҳамгироии сифатан навро идома диҳад. Вале аллакай равшан аст, ки пас аз саммити Душанбе кишварҳои узв бо итминони бештар ваҳдати стратегиро нигоҳ медоранд ва ба сӯи ояндаи муштарак бо қадамҳои устувор пеш мераванд.
ОБИДЗОДА УМЕД ФОЗИЛ,декани факултети молиявию иқтисодии Донишгоҳи миллии Тоҷикистон
